Аю белән төлке [1]

Ayı ile tilki [2]

Борын-борын заманда бер Аю белән Төлке дус булганнар икән, ди. Болар байтак вакытлар дуслыкта гомер иткәннәр. Гомерләр үтү белән Аюны картлык басып, ул йөри алмый башлаган.

Çok eski zamanlarda bir ayı ile bir tilki arkadaş olmuşlar. Bunlar uzun süre arkadaş olarak yaşamışlar. Günleri böyle, geçerken ayı yaşlanmış ve yürüyemez olmuş.

Аю белән Төлкенең дуслыкта гомер иткән вакытларында бергәләп җыйган бер тәпән баллары, бер тәпән сары майлары булган икән, ди. Болар, бал белән майны бик еракка яшереп, картайган көннәрендә бергә-бергә ашарга дип сүз куешкан булганнар икән, ди.

Ayı ile tilkinin arkadaş olarak yaşadıkları vakitlerde birlikte topladıkları bir fıçı balları, bir fıçı tereyağları varmış. Bunlar, bal ile yağı çok uzak bir yere saklamışlar ve yaşlılık günlerinde birlikte yeriz diye, sözleşmişler.

Көннәрдән-беркөнне Төлке шыпырт кына чыгып китә дә юк була. Иртә белән чыгып киткән Төлке кич җиткәч кенә кайтып керә. Төлке кайтып керү белән Аю әйтә моңа:

Günlerden bir gün tilki sessizce çıkıp, gitmiş. Erkenden çıkıp giden tilki, akşam olunca geri gelmiş. Tilki dönüp, gelince ayı:

—Син кая бардың әле, Төлке дус?—ди.

—Sen nereye gittin, tilki kardeş? demiş.

—Мин фәлән авылга бардым, фәлән кешенең хатыны бала тапкан икән, мин шуның баласына исем кушарга бардым,—ди.

—Ben filan köye gittim, filan kişinin karısı bir çocuk doğurmuş, ben onun çocuğuna isim koymaya gittim, demiş.

—Улмы, кызмы?—ди.

—Erkek mi, kız mı? demiş.

—Ул,—ди.

—Erkek, demiş.

—Исемен кем дип куйдыгыз?—ди.

—Adını ne koydunuz? demiş.

—Башламыш дип куйдым,—ди Төлке.

—“Başlamış” koydum, demiş tilki.

—Соң син миңа күчтәнәч-фәлән алып кайтмадыңмы?—ди.

—Peki, sen bana hediye filan alıp gelmedin mi? demiş.

—Сиңа алып кайтырлык бернәрсәләре дә булмады шул, аш-сулары әллә ни мул түгел иде,—ди Төлке.

—Sana verecek bir şeyleri yoktu, yiyecek içecekleri de çok değildi, demiş tilki.

—Синең тамак тук та тук инде, Төлке дус, ә менә мин ничегрәк итеп тамакны туйдырырмын икән,—ди Аю.

—Şimdi senin karnın tok ne de olsa, tilki kardeş, fakat ben nasıl karnımı doyuracağım? demiş ayı.

Төлке Аюга аннан-моннан җыелган төрле калдык-постыкларны гына алып кайтып бирә. Аю шул вак-төяк белән алданып ята, нишләсен!

Tilki ayıya oradan buradan toplanan çeşitli artıkları getirip vermiş. Ayı, ne yapsın, bu ufak tefek şeylerle avunmuş.

Қөннәрдән-беркөнне Төлке, шулай бик иртән торып, шыпырт кына басып чыгып китә. Бу юлы да бал-май тәпәннәре янына барып туйганчы ашап кайта бу. Қайтып керә. Бу көнне Аю моны тагын да ялыгыбрак көтә: «Қая гына югалды икән бу, ди, әллә берәр жирдә ашта-фәләндә микән тагын»,—ди. Кич җитеп, караңгы төшү белән Төлке кайтып керә:

Günlerden bir gün tilki yine çok erken kalkmış ve sessizce çıkmış gitmiş. Bu sefer de bal ve yağ fıçılarının yanına gidip, doyana kadar yemiş, dönmüş. O gün ayı, tilkiyi daha da yorgun bir şekilde bekleyip: “Yine nereye kayboldu bu, yoksa bir yerde yemekte filan mı acaba?” demiş. Gece olup, karanlık çökerken tilki dönüp, gelmiş ve:

—Нихәл, Аю дус, ди, исән тордыңмы?—ди.

—Nasılsın, ayı kardeş? İyi misin? demiş.

—Исәнлек шулхәтле генә, ди, менә син кай җирләрдә йөреп кайттың әле?—ди.

—Eh işte. Sen nerelere gidip, geldin? diye sormuş ayı.

—Ашка бардым,—ди.

—Yemeğe gittim, demiş.

—Қемгә, нинди кешегә?—ди.

—Kime, hangi kişiye? demiş.

—Фәлән кешенең хатыны бала тапкан икән, шуларның балаларына исем кушарга бардым әле,—ди.

—Filan kişinin karısı bir çocuk doğurmuş, onların çocuklarına isim koymaya gittim, demiş.

—Ай-һай, мине бер дә ияртмисең син,—ди Аю.

—Hay hay, beni hiç götürmüyorsun sen, demiş ayı.

—Сине ияртергә ярамый шул, Аю дус, алар минем үземне генә бик олылап чакырдылар,—ди.

—Seni götürmek için uygun değil, ayı kardeş, onlar sadece beni büyük bir hürmetle çağırdılar, demiş.

—Сыйлары шәп булдымы соң?—ди.

—Ziyafetleri güzel miydi?

—Бик шәп, бик мул булды,—ди.

—Çok güzel, çok boldu.

—Ир баламы, кыз баламы?—ди.

—Erkek çocuk mu, kız çocuğu mu?

—Ир бала,—ди.

—Erkek çocuk.

Исемен ничек дип куштыгыз соң?—ди.

—Adını ne koydunuz?.

—Исемен Яртыланмыш дип куштым,—ди.

—Adını “Yarılanmış” koydum.

—Ай-һай, бик матур булган икән, тик син миңа күчтәнәч тә алып кайтмагансың, —ди.

—Hay hay, çok güzelmiş. Yalnız, sen bana hediye de alıp, getirmemişsin.

—Сиңа күчтәнәч алып кайтып булмады шул, Аю дус, үзләренең бала-чагалары да күп иде,—ди.

—Sana hediye alıp, gelmek mümkün olmadı, ayı kardeş, onların çocukları da çoktu.

Шулай ди дә Төлке бик шәп кенә итеп ятып йоклый. Рәхәтләнеп ял иткәннән соң, шул тирәләрдә генә әйләнгәләп, Аюга вак-төяк каткан-поскан әйберләр алып кайтып бирә. Аю мескен нишләсен, үзе чыгып йөри алмагач, Төлке алып кайтып биргәннәргә риза булып ята.

Böyle demiş tilki ve tekrar yatıp uyumuş. Dinlenip, rahatladıktan sonra o civarda dolaşarak, ayıya ufak tefek artık şeyler alıp, getirmiş. Zavallı ayı, ne yapsın, kendisi çıkıp yürüyemeyince, tilkinin getirdiklerine razı olmuş.

Атна-ун көн үткәч, Төлке тагын бик иртән торып чыгып китә. Иртә китә, кич кайта. Төлке кайтып керү белән, Аю әйтә:

Bir hafta, on gün geçince, tilki yine çok erken çıkıp, gitmiş. Erken gitmiş, geç dönmüş. Tilki dönüp, gelince, ayı:

—Қая бардың?—ди.

—Nereye gittin? diye sormuş.

—Ашка бардым,—ди Төлке.

—Yemeğe gittim, demiş tilki.

—Кемгә?—ди.

—Kime?

—Авылның теге очындагы фәлән кешенең хатыны бала тапкан нкән, шул балага исем кушарга дип чакырганнар иде, шуларга бардым, ди.

—Köyün öbür ucundaki filan kişinin karısı çocuk doğurmuş, o çocuğa isim koymaya çağırmışlardı, oraya gittim.

—Ир баламы, кыз баламы?—ди.

—Erkek mi, kız mı?

—Ир бала,—ди.

—Erkek.

—Ай, һай-һай, ялан ир балаларга исем кушып кына йөрисең икән син, ди. Исемен кем дип куйдыгыз?—ди.

—Ay, hay hay, her zaman erkek çocuklara isim koymaya gidiyorsun. Adını ne koydunuz? demiş.

—Төпләнмеш дип куштым,—ди Төлке.

—“Diplenmiş” koydum, demiş tilki.

—Ә миңа бернәрсә дә алып кайтмадыңмы?—ди.

—Peki bana bir şey getirmedin mi?

—Менә әзрәк кенә күчтәнәч алып кайттым, «бик күп булмады, гаепләмәс инде», дип әйттеләр,—ди.

—İşte azıcık hediye alıp geldim, “Pek çok olmadı, ayıplamasın şimdi” dediler.

Төлке каты-қоты ипи кисәгенә бик юка гына итеп бал белән май сылаштырып алып кайткан икән, ди.

Tilki bayat ekmek parçasına çok ince bal ile yağ bulaştırıp, getirmiş.

—Рәхмәт инде җибәргәч, әле менә искә төшерүче дә юк иде, балалары бәхетле булсын,—ди-ди ашый икән Аю.

—Sağ olsunlar, beni aklına getiren yoktu, çocukları bahtlı olsun, diye diye yemiş.

Төлке көн дә иртә белән чыгып китеп, әллә кайларга йөреп, кич булгач қына кайтып ята икән, ди; тамак тук, кайгы юк тегенең.

Tilki ertesi sabah yine çıkıp gitmiş, bir yerlerde dolaşıp, akşam olunca yine dönmüş, karnı tok, kaygısı yok bunun.

Аюның түзәр хәле калмый. Беркөнне шулай Төлкенең кайтып керүен көтеп тора да, ул кайтып керү белән:

Ayının dayanacak hâli kalmamış. Bir gün böyle tilkinin dönmesini beklemiş ve tilki gelince:

—Кара әле, иптәш, ди, безгә теге үзебез кара көнгә дип яшереп куйган бал-майларны кузгатып карарга туры килер, ахры, мин ачка үлүдән курка башладым, ач хәлен тук белми, син минем хәлне белмисең,—ди.

—Bak hele, arkadaş, demiş, bizim kara gün için sakladığımız bal ve yağlara gidip, bakmak lazım, sonunda ben açlıktan ölmekten korkmaya başladım, açın halini tok bilmiyor, sen benim halimi bilmiyorsun.

—Ярар, барырбыз,—ди Төлке.

—Tamam, gideriz, demiş tilki.

Иртә белән торып китәләр болар бал-май тәпәннәре яшерелгән җиргә. Барып җитәләр. Тәпәннәрне яшерелгән җирдән алып карыйлар—савытлар буш, бал белән майдан жилләр искән, ди. Аюның бик жаты ачуы килеп, Төлкегә әйтә:

Erkenden kalkıp gitmişler bunlar, bal ve yağ sakladıkları yere. Gidip, ulaşmışlar. Fıçıları sakladıkları yerden çıkarıp bakmışlar ki fıçılar boş; bal ile yağın yerinde yeller esiyor. Ayı çok sinirlenerek, tilkiye:

—И иптәш, ди, син чыгып-чыгып югала идең, ди, боларны син үзең ашап бетергәнсендер әле,—ди.

—Ey arkadaş, sen çıkıp çıkıp, kayboluyordun; bunları sen yiyip bitirmişsindir, demiş.

—Юк, мин ашамадым,—Төлке, күзен дә йоммыйча алдаша.

—Hayır, ben yemedim, demiş tilki; gözünü de kırpmadan ayıyı aldatmaya çalışmış.

Аю ышанмый:

Ayı inanmamış:

——Синең эшең бу,—ди.

—Senin işin bu, demiş.

Төлке әйтә:

Tilki:

—Мин ашка-суга киткән вакытларда, монда килеп бал-майны син үзең ашап бетергәнсендер әле, ди. Әйдә, ди, менә икебез дә корсакларны кояшка куеп ятыйк, бал-майны кем ашаган булса, шуның корсагыннан эреп чыкмый калмас,—ди.

—Ben yemeğe, su içmeye gittiğim vakitlerde, buraya gelip bal ve yağı sen kendin yiyip, bitirmişsindir, demiş. Haydi, ikimiz de karınlarımızı güneşe koyup, yatalım; bal ve yağı kim yemişse onun karnından eriyip çıkar, demiş.

Аю белән Төлке корсакларын кояшка куеп яталар. Ятулары гына була, ди, кояш җылысына рәхәтләнеп, Аю йокыга да китә, ди. Аюның йокыга китүе була, Төлке, торып, тәпәннәрнең төбенә ябышып қалган бал-майны кырып алып, Аюның корсагына сылап куя. Шуннан соң Телке Аюны уята:

Ayı ile tilki karınlarını güneşe dönüp, yatmışlar. Yattıktan sonra, ayı güneşin sıcağında rahatlayıp uykuya dalmış. Ayının uykuya dalması ile tilki kalkıp, fıçıların dibinde kalan bal ve yağı kazımış ve ayının karnına sıvamış. Bundan sonra tilki, ayıyı uyandırıp:

—Тор-тор, Аю дус, ди, мин ашка-суга йөргән вакытта бал белән майны син ашап бетергәнсендер дип әйткән идем бит, дөрес икән, ди, бал белән майны чыннан да син ашап бетергәнсең нкән,—ди.

—Kalk kalk, ayı kardeş, ben yemeye ve içmeye gittiğim vakitlerde bal ile yağı sen yiyip bitirmişsindir, demiştim, doğruymuş, bal ile yağı gerçekten de sen yiyip, bitirmişsin, demiş.

—Юк, Төлке дус, ди, бал белән майны мин ашамадым,—ди.

—Hayır, tilki kardeş, bal ile yağı ben yemedim, demiş.

—Син ашамыйча кем ашасын соң аны, ди, бу—бал белән майның кайда яшерелгәнен белгән кешенең эше, ди.

—Sen yemediysen, kim yedi öyleyse, demiş. Bu, bal ile yağın nerede saklandığını bilen birinin işi, demiş.

—Их, Төлке дус, ди, син бит минем авыру икәнемне, чыгып йөри алмаганны белдең бит,—ди.

—Eh, tilki kardeş, sen ne de olsa benim hasta olduğumu, çıkıp yürüyemediğimi biliyorsun, demiş.

—Сөйләшеп торма инде, Аю дус,—ди Төлке,—әнә урлашып ашаган майларың корсагыңның тышына эреп чыкты бит инде,—ди.

—Konuşup durma şimdi, ayı kardeş, işte çalıp, yediğin yağlar eriyip karnının dışına çıktı şimdi, demiş.

Шулай ди дә, бу хәйләкәр Төлке үзенең авыру иптәшен ташлый да китә, ди.

Böyle demiş ve bu hilekar tilki kendi hasta arkadaşını terk edip, gitmiş.

Аю белән төлке [1]

Ayı ile tilki [2]

Чыганаклар / Kaynaklar