Наян төлке [1]

Kurnaz tilkl [2]

Көннәрдән-беркөнне Төлке, Бурсык, Бүре, Дөя, Ат дус булганнар, ди. Бер җәйне рәхәтләнеп яшәгәннәр болар олы болында. Көз җитә, салкын җилләр ыжгыра башлый. Бурсык, Төлке, Бүре—өчәвесе—Ат белән Дөяне суярга дип киңәш итәләр. Төлке әйтә Дөягә:

Günlerden bir gün tilki, porsuk, kurt, deve ve at dost olmuşlar. Koca bir çayırda, bütün yaz rahat bir şekilde yaşamışlar. Güz gelince, soğuk rüzgarlar, esmeye başlamış. Porsuk, tilki ve kurt birleşip, at ile deveyi kesmeye karar vermişler. Tilki, deveye:

—Син кышны чыга алмассың, сиңа кыш чыгуы авыр булыр, ди, азык табуы да авырлашты,—ди.

—Sen kışı çıkaramazsın, senin kışı çıkarman zor olur, yiyecek bulmak da zorlaştı, demiş.

Дөя әйтә:

Deve:

—Бик дөрес әйтәсең, ди, арада кайсыбыз яшьрәк булса, башта шуны суярбыз,— ди.

—Çok doğru söylüyorsun, aramızda hangimiz daha genç ise, önce onu keseriz, demiş.

Хәзер болар җыелыштылар да «кайсыбыз олы, кайсыбыз яшьрәк» дип киңәшләшә башладылар, ди. Дөя әйтә:

Sonra bunlar, toplanmışlar ve “Hangimiz yaşlı, hangimiz genç?” diye tartışmaya başlamışlar. Deve:

—Мин, ди, сезнен барыгыздан да олы, ди. Мин оҗмахтан, Адәм белән бервакытта чыктым,—ди.

—Ben, sizin hepinizden de büyüğüm; ben cennetten Adem ile birlikte çıktım, demiş.

Төлке әйтә:

Tilki:

—Ә мин, ди, Нух пәйгамбәр кимәсендә балалар укытып Йөргән кеше, ди, мин мулла,—ди.

—Ama ben, Nuh peygamberin gemisinde çocukları okutmuş biriyim, ben hocayım, demiş.

Бүре әйтә:

Kurt:

—Ә мин, ди, Нух пәйгамбәр кимәсендә сакчы булып тордым, дошманнарны якын да китермәдем Нух пәйгамбәр кимәсенә,—ди.

—Ben de Nuh peygamberin gemisinde bekçilik yaptım, düşmanları Nuh peygamberin gemisinin yakınına getirmedim, demiş.

Бурсык әйтә:

Porsuk:

—Мин духтыр, ди, минем маем төрле-төрле авырулардан шифалы. Нух кимәсендә мин ничәмә-ничә кешене даруладым,—ди.

—Ben doktorum, benim yağım türlü türlü hastalıklara şifadır. Nuh’un gemisinde ben pek çok insanı iyileştirdim, demiş.

Аттан сорый болар: «Син ничә яшьтә?»—дип.

Bunlar ata sormuşlar:—Sen kaç yaşındasın? demişler.

—Яшем турында минем распискам бар, ди. Әгәр ышанмыйсыз икән, әнә, Төлке мулла кеше, ул укыр,—ди.

—Yaşım hakkında benim belgem var, demiş. Eğer inanmıyorsanız, işte, tilki hocadır, o okur, demiş.

Төлке әйтә:

Tilki:

—Кайда соң синең ул распискаң?—ди.

—Nerede öyleyse senin o belgen? diye sormuş.

—Минем распискам,—ди, Ат әйтә,—тояк астында,—ди.

Benim belgem, toynağımın altında, demiş at.

Төлке әйтә Бүрегә:

Tilki, kurda:

—Әгәр дә син моның арт тәпиен күтәреп тотып торсаң, ди, мин аның язуын укып бирер идем,—ди. Бүре, Ат янына килеп, аның арт тәпиен тотуы гына була, Ат Бүрене тибеп торып җибәрде, ди, Бүре чәнчелеп барып төште, ди. Ат:

—Eğer, sen bunun art ayağını kaldırıp, tutarsan, ben orada yazanları okurum, demiş. Kurt, atın yanına gelip, art ayağını tutmasıyla birlikte, at kurdu tepmiş, kurt sendeleyip, yere düşmüş. At:

—Хәзер инде минем ничә яшемдә икәнемне белдегезме!—дип, чабып китеп тә барды, ди.

—Şimdi benim kaç yaşında olduğumu öğrendiniz mi! deyip, çekip gitmiş.

Хәзер болар дүртәү генә калдылар бит инде. Көннәр суыта бара. Дөягә әйтә Бурсык:

Bunlar, dördü birlikte kalmışlar. Havalar iyice soğumaya başlamış. Porsuk, deveye:

—Кыш суык булыр, ди, син кыш чыгып азапланма, без сине суйыйк, ди. Мин үзем духтыр кеше, соңыннан мин сине тергезүне үз өстемә аламын, ди, киләсе жәйгә без синең белән рәхәтләнеп бергә-бергә яшәрбез, ди.

—Kış soğuk olur, sen kış boyunca boş yere acı çekme, biz seni keselim, demiş. Ben doktorum, sonra ben seni diriltmeyi üzerime alırım, demiş. Gelecek yaza biz seninle rahatça yaşarız, demiş.

Дөя Төлке белән киңәш итә:

Deve, tilki ile istişare etmiş:

—Әллә, ди, бу Бурсыкның сүзе дөрес микән?—ди.

—Öyle mi, bu porsuğun sözü doğru mu acaba? demiş.

Төлке әйтә:

Tilki:

—Нигә дөрес булмас икән, ди, ул духтыр бит, тергезер,—ди.

—Niye doğru olmasın; o, doktor, diriltir, demiş.

Төлке, Дөянең тел төбен сизеп ала да, тиз генә бер калын агач янына барып, шунда бер тирән чокыр казып, үзенә оя ясый. Көннәр суытып, ашарга әйбер таба алмый башлагач Дөя үзен суйдырырга риза була. Дөяне суялар. Дөяне суйгачтын Бүре әйтә: «Моның, ди, йөрәкләрен, эчәкләрен, башларын елгага алып барып юып алып кайтыгыз,—ди.

Tilki, devenin dilinin altındakini sezip, hemen gür bir ağacın yanına gitmiş, orada derin bir çukur kazıp, kendine yuva yapmış. Havalar soğuyup, yiyecek bir şey bulamamaya başlayınca deve, kesilmeye razı olmuş. Deveyi kesmişler. Deveyi kestikten sonra, kurt:—Bunun, yüreğini, bağırsaklarını, başını ırmağa götürüp, yıkayıp, gelin, demiş.

Төлке белән Бурсык китәләр эчәкләр юарга, Бүре кала инде Дөя итләрен саклап. Төлкенең корсагы бик ачыккан була. Бурсыкка әйтә Төлке:

Tilki ile porsuk bağırsakları yıkamaya gitmişler. Kurt, kalmış şimdi; deve etlerini korumak için. Tilkinin karnı çok acıkmış. Tilki, porsuğa:

—Минем карыным ачты, ди, мин моның башын-миен ашыйм әле, ди дә, ашап бетерә. Хәзер Бурсыкка әйтә инде Төлке:

—Benim karnım acıktı, ben bunun başını beynini yiyeyim, demiş ve yemiş bitirmiş. Şimdi tilki, porsuğa:

Әгәр дә, ди, синең дә корсагың ач булса, ди, син Дөянең йөрәген аша, ә Бүрегә мин үзем җавап бирермен,—ди. Бурсык Дөя йөрәген ашап куя. Шуннан соң Төлке әйтә Бурсыкка:

—Eğer, senin de karnın açsa, sen devenin yüreğini ye, fakat kurda, ben cevap vereyim, demiş. Porsuk, devenin yüreğini yemiş. Bundan sonra, tilki porsuğa:

—Бүре бездән: «Иөрәк кайда?»—дип сораса, син миңа таба әйләнеп кара, ә мин үзем җавабын табармын,—ди. Болар ашаудан калган әйберләрне Бүре янына күтәреп алып кайттылар.

—Kurt bizden, “Yürek nerede?” diye sorarsa, sen bana bırak, ben cevabını veririm, demiş. Bunlar yemekten kalan artıkları alıp, kurdun yanına gitmişler.

Бүре әйтә:

Kurt:

——Моның, ди, башы белән мие кайда?—ди.

—Bunun, başı ile beyni nerede? demiş.

Төлке әйтә:

Tilki:

—Аның, ди, мие күптән кибеп беткән булган, ди, башында мие булса ул үзен-үзе әйтеп суйдырмас та иде,—ди.

—Onun beyni çoktan kuruyup, bitmiş; başında beyni olsa o kendi kendini kestirmezdi, demiş.

—Ә йөрәге кая?—ди Бүре. Бурсык Төлкегә әйләнеп карый. Төлке күзен дә йоммыйча:

—Öyleyse, yüreği nerede? demiş kurt. Porsuk, tilkiye dönüp bakmış. Tilki gözünü kırpmadan:

—Кара әле, нигә соң син миңа әйләнеп карыйсың, йөрәкне ашаган вакытта бер дә карамадың бит,——ди.

—Bak hele, niye sen bana dönüp, bakıyorsun, yüreği yediğin zaman bakmıyordun, demiş.

Бүренең бик каты ачуы килеп Бурсыкка ташлана. Бурсык, Бүредән куркып, тизрәк качу юлын карый, ди. Төлке моны күреп:

Kurt çok sinirlenip, porsuğun üzerine atılmış. Porsuk, kurttan korkup, hemen kaçmaya çalışınca. Tilki bunu görüp:

—Тот, тот каракны, Дөя йөрәген ул ашап бетерде!—дип кычкыра.

—Tut, tut hırsızı, deve yüreğini o yiyip bitirdi, diye bağırmış.

Бүре белән Бурсык күздән язу белән, Төлке Дөя итенең иң әйбәт җирләрен сайлап, үзенең оясына алып барып салып куйды. Монда калды тояклар да, сөякләр— Дөя итенең гел начар урыннары. Итнең иң яхшы урыннарын ташып бетергәч, Төлке бик матур гына итеп үзенең оясына кереп ятты, ди.

Kurt ile porsuk gözden uzaklaşınca, tilki, deve etinin en güzel yerlerini seçip, kendi yuvasına götürüp, koymuş. Geride toynaklar, kemikler, deve etinin en kötü yerleri, kalmış. Etin en güzel yerlerini taşıyıp, bitirince tilki rahatça, kendi yuvasına girip, yatmış.

Бүре әйләнеп кайта хәзер ит янына. Караса, итнең иң алама урыннары— сөякләре генә калган. «Их, шельма!—ди,—мине утырткан икән бу Төлке, ди, мин, ди, ул Төлкене күрсәм, ди, бер минутта юк итәм мин аны»,—ди.

Kurt dönüp, etin yanına gelmiş. Bakmış ki etin kötü yerleri, kemikleri kalmış. “Ah, hain! Beni kandırdı bu tilki, ben o tilkiyi görürsem hemen onu parçalarım.” demiş.

Бүре калган-поскан кисәкләрне бер атна эчендә ашап бетереп, кыш буена ач чыкты, ди, ә наян Төлке кыш буена ит ашап, бик мул чыкты, ди.

Kurt artan parçaları bir hafta içinde yiyip bitirmiş, kış boyunca aç kalmış, fakat kurnaz tilki kış boyunca et yiyip, kışı rahat geçirmiş.

Икенче көз житә хәзер. Төлке бер авылга бара да, ди, шул авылдан төрле китап кисәкләрен алып кайта, ди. Күзлек киеп, китап укыган сымак булып төп башына менеп утыра, ди, бу. Моның янына Бүре килеп чыга, «Ах, шельма!—ди,—былтыр син мине алдаган иден, шуның өчен менә мин сине хәзер юк итәм»,—ди.

İkinci güz gelmiş. Tilki bir köye gitmiş ve o köyden çeşitli kitap parçalarını alıp, gelmiş. Gözlük takıp, kitap okur gibi yaparak, bir kütüğün tepesine oturmuş. Bunun yanına kurt çıkıp, gelmiş. “Ah, hain! demiş, geçen sene sen beni aldatmıştın, bunun için şimdi ben seni parçalarım.” demiş.

—Әһ, җүләр-жүләр Бүре, ди, син ялгышасың, ди, мин, ди, сине беркайчан да күрганем юк, ди. Менә мин, ди, укытучы, ди, бөтен җанварларның балаларын укытам, әгәр дә балаларың булса, китер, мин аларны да укытырмын,—ди.

—Ey, ahmak kurt, sen yanılıyorsun, ben seni hiçbir zaman görmedim. Ben öğretmenim; bütün hayvanların yavrularını okutuyorum, eğer senin de yavruların varsa, getir, ben onları da okuturum, demiş.

Бүре әйтә:

Kurt:

—Минем дә ике балам бар,—ди.

—Benim de iki yavrum var, demiş.

—Алай булгач, ди, Төлке, балаларыңны китер, бала башына икешәр сарык түшкәсе алып килерсең, ди. Озакламыйча, ди, бөтен җанварларның балалары килеп җитәрләр, син үз балаларыңны алардан алданрак китер, алдан килгән урын өчен, алданрак килеп урын алып калсыннар,—ди.

—Öyleyse, demiş tilki, yavrularını getir, yavru başına da iki koyun getirirsin, demiş. Az sonra, bütün hayvanların yavruları gelirler, sen yavrularını onlardan önce getir, önde gelenlere yer var, önceden gelip yer bulsunlar, demiş.

Бүре кайтып китә. Ике көннән соң Бүре, дүрт түшкә сарык белән ике баласын алып килеп, Төлке муллага тапшыра, ди. Төлке моның итләрен дә, балаларын да кабул итеп алып кала. Бүрегә әйтә Төлке:

Kurt geri dönmüş. İki gün sonra kurt, dört koyun gövdesi ile iki yavrusunu getirmiş ve tilki hocaya vermiş. Tilki bunun getirdiği etleri de, yavrularını da kabul edip, almış ve:

—Алты ай тулуга балаларыңның хәлен белергә кил,—ди.

—Altı ay dolunca yavrularının durumunu öğrenmeye gel, demiş.

Ярар. Бүре, моңа бүләкләр биреп, балаларын калдырып кайтып китә. Бүре китү белән Төлке моның ике баласын да суеп ике айда ашап бетерә дә сөякләрен тиреләренә төреп почмакка салып куя. Алты ай тулганда, дүрт сарык түшкәсен ашап бетереп, Төлке бу тирәләрдән сыза.

Kurt buna hediyeleri verip, yavrularını bırakıp, geri dönmüş. Kurdun gitmesiyle tilki bunun iki yavrusunu da kesip, iki ayda yiyip, bitirmiş ve kemiklerini derilerine sarıp, köşeye koymuş. Altı ay dolunca dört koyun gövdesini yiyip bitirmiş ve tilki oradan sıvışmış.

Алты ай тулуга Бүре балаларын күрергә дип килеп житә. Килеп караса, Төлке үзе дә, балалары да юк—жилләр искән! Бүре, Төлке оясын табып, аның эченә кереп караса—почмакта балаларының тиреләре ята, ди. «Их, усал нәрсә, ди, бу минем балаларымны ашап бетергән икән ләбаса, ди. Әгәр дә бу Төлке миңа туры килсә, ди, мин аны берсүзсез юк итәм»,—ди.

Kurt, altı ay dolunca yavrularını görmeye gelmiş. Gelip bakmış ki tilki de, çocukları da yok, onların yerinde yeller esiyor! Kurt, tilkinin yuvasını bulup, onun içine bir bakınca köşede yavrularının derilerini görmüş. “Ah, durum kötü, demiş, bu benim yavrularımı yiyip, bitirmiş, demiş. Eğer bu tilki bana rast gelirse, ben onu itirazsız öldürürüm” demiş.

Хәзер яз житә, сулар шәбәя, көннәр дә җылынып китә. Авылдан читтә бер тегермән бар икән. Шул тегермәннең ишеге ачык калган да, Төлке шунда кереп он ялангалап йөри икән, ди. Шул арада әлеге тегермәнгә баягы Бүре килеп керә. Төлкене күреп:

Yaz gelmiş, havalar ılımaya, sular coşmaya başlamış. Köyün dışında bir değirmen varmış. O değirmenin kapısı açık kalmış ve tilki oraya girip, un yalayıp duruyormuş. O sırada değirmene bizim kurt gelip, girmiş. Tilkiyi görüp:

—Ах, шельма Төлке!—ди Бүре,—туры килдеңме, ди. Син мине ике тапкыр алдадың, бу юлы алдый алмассың, мин снне хәзер буып үтерәм,—ди.

—Ah, hain tilki! demiş kurt, rast geldin mi, demiş, sen beni iki kere aldattın, bu kez aldatamazsın, ben seni şimdi boğup, öldüreceğim, demiş.

Һи жүләр Бүре, минем сине күргәнем дә юк, мин бит менә шушы тегермәндә ничәмә-ничә еллар буена мельник булып торам. Карының ачтымы әллә? Қорсагың ач икән, менә мин сиңа он бирәм,—ди.

—Vay ahmak kurt, ben seni hiç görmedim. Ben işte şu değirmende yıllardır değirmencilik yapıyorum. Karnın aç mı? Karnın açsa şimdi ben sana un vereyim, demiş.

Бүре, моның сүзенә ышанып:

Kurt, bunun sözüne inanıp:

—Шулаймы, алайса ярый, ашыйсым бик килә, син миңа он булса да бир инде,— ди.

—Öyle mi? Öyleyse tamam. Karnım çok aç, sen bana un ver, demiş.

Төлке бер подаука он алып, аны тегермән ташы өстенә юка гына итеп сибәләп, таратып куя.

Tilki bir kap un alıp, onu değirmen taşının üstüne incecik serpiştirerek, dağıtmış.

Бүренең карыны ачыккан була. Ул, аны-моны уйламый, тегермән ташы өстенә утырып онны ялый башлый, ди. Бүре кызып кына онны ялап азапланган арада Төлке тиз генә барып тегермәннең кавызын Кавыз—су тегермәне улагы. ачып җибәрә. Су агып китү белән тегермән ташы шунда ук бик кызу әйләнә башлый. Ташның әйләнеп китүе була, Бүре, ыргылып барып, тегермән стенасына барып бәрелүе була. Бүре, бик каты имгәнеп, «ух, ух!!» дип ята, ди, ә шул арада Төлке чыгып тая.

Kurdun karnı çok açmış ve hiçbir şey düşünmeden değirmen taşının üstüne oturup, unu yalamaya başlamış. Kurt unu yaladığı sırada tilki, hemen gidip, değirmenin oluğunu Кавыз—su değermeni oluğu. açmış. Suyun akmasıyla değirmen taşı çok hızlı dönmeye başlamış. Taşın dönmesiyle kurt, ileri atılıp, değirmenin duvarına çarpmış. Kurt çok kötü yaralanmış, “of, of!” diye yatarken o sırada tilki çıkıp, kaçmış.

Бераз вакытлар сызланып ятканнан соң Бүре, искә килеп, аягына баса. «Әле моның, ди, минем балаларымны ашавы җитмәгән, минем үземне харап итә язды бу, ди. Янадан туры килмәс микән бу, ди, туры килә калса кирәген бирер идем мин аның,—ди.

Bir süre sızlanıp, yattıktan sonra kurt, kendine gelip, ayağa kalkmış. “Hele bunun benim yavrularımı yemesi yetmemiş, beni de harap ede yazdı, demiş, yeniden rast gelmez mi acaba bu, demiş, rast gelse hak ettiği cezayı verirdim ben ona, demiş.

Көннәрдән-беркөнне Төлке, бер кочак тал-чыбык жыеп, бер тау итәгендә җырлый-җырлый кәрзинкә үреп маташа икән, ди. Моның җырлаган тавышын ишетеп, Бүре әлеге Төлке янына барып чыга, ди.

Günlerden bir gün tilki bir kucak dal, çubuk toplayıp, bir dağın eteğinde türkü söyleye söyleye sepet örmeye çalışıyormuş. Türkü söylerken sesini işiten kurt, tilkinin yanına gitmiş.

Бүре, Төлкене танып:

Kurt, tilkiyi tanıyıp:

—Ә, наян Төлке, эләктеңме, хәзер мин сине бер кабуда юк итәм,—ди.

—E, kurnaz tilki yakalandın mı? Şimdi ben seni bir vuruşta yok edeyim mi? demiş.

—Әй, батыр хайван,—ди Төлке.—Нигә соң син мине ашарга телисең, нинди ачуың бар соң синең миндә?—ди.

—Ey, yiğit hayvan, demiş tilki. Niye sen beni yemek istiyorsun, senin bana nasıl bir öfken var? demiş.

Бүре әйтә:

Kurt:

—Ник ачуым булмасын, ди, соң син мине ничәмә-ничә рәт алдадың,—ди.

—Niçin öfkem olmasın, sen beni pek çok defa aldattın, demiş.

—Әх, жүләр Бүре,—ди Төлке.—Минем, ди, ничә еллар буена бер жиргә дә барганым юк, ди, мин ничәмә-ничә еллар буена менә шушы тау башында кәрзинкә үреп гомер итәм, син дә юкны уйлап йөрмә, менә кәрзинкә үрергә өйрән. Синең белән без кәрзинкә үреп, аны базарларга илтеп сатарбыз, тамак та тук булыр, кайгы да булмас, ди.

—Eh, ahmak kurt, demiş tilki. Benim yıllardır bir yere gittiğim yok. Ben yıllardır bu dağ başında sepet örüp, yaşıyorum. Sen de olmayanı hayal edip, durma, sepet örmeyi öğren. Seninle sepet örüp, pazarda satarız. Karın da tok olur, kaygı da yok olur, demiş.

Шуннан соқ Төлке кәрзинкә төбен ясады да, ди, шул кәрзинкә төбенә Бүрене утыртып, үзе кәрзинкәнең әйләнәсен үрә башлады, ди. Ә үзе һаман сөйләнә, ди: «Менә син минем ничек үргәнне карап тор, өйрәнгәч үзең дә шулай матур итеп үрә башларсың,—дип. Бүре буйсына инде моның сүзенә, ышана моңа.

Bundan sonra tilki sepetin dibini yapmış ve o sepetin dibine kurdu oturtup, kendisi sepetin etrafını örmeye başlamış. Sürekli: “Sen benim nasıl ördüğüme bakıp dur, öğrenince sen de şöyle güzel örmeye başlarsın” demiş. Kurt bunun sözünü dinleyip, buna inanmış.

Ярар. Төлке кәрзинкәне үрә бара, ә Бүре «Мин дә кәрзннкә үрергә өйрәнәм» дип, аның үргәнен карап утыра, ди. Үрә-үрә торгач Төлке шактый биек үрде, ди. Бүренең башыннан югары ягын тарайтканнан-тарайта барып, кәрзинкәне Бүре чыга алмаслык итеп үреп бетерде, ди.

Tilki sepeti örerken, kurt “Ben de sepet örmeyi öğreneyim” deyip, onun örüşüne bakıp, oturuyormuş. Öre öre tilki epeyce büyük örmüş. Kurdun başından yukarı tarafı daralta daralta çıkıp, sepeti kurdun çıkamayacağı şekilde örüp, bitirmiş.

Шуннан соң Төлке:

Bundan sonra tilki:

—Ярый, Бүре дус, исән бул—дип әйтте дә, ди, үзе сызды, ди.

—Tamam, kurt kardeş sağ ol! demiş ve sıvışmış.

Бүре:

Kurt:

—Ах, син наян!—дип, Бүре Төлкенең артыннан куып китмәкче булып кузгалып караган иде, ди, кәрзинкәдән чыга алмады, ди. Озак та үтмәде, базарга баручылар килеп житеп Бүрене үтереп, арбага салып алып киттеләр, ди. Бүре бетте, наян Төлке үз юлына китте, ди.

—Ah, seni hain, deyip, tilkinin ardından kovup gitmek isteyince sepetten çıkamamış. Çok da geçmeden pazara gidenler kurdu öldürüp arabaya koyup, gitmişler. Kurt bitmiş, kurnaz tilki kendi yoluna gitmiş.

Наян төлке [1]

Kurnaz tilkl [2]

Чыганаклар / Kaynaklar